CÁCH SỬ DỤNG DẤU SẮC KHI VIẾT TIẾNG TÂY-BAN-NHA

           

          Tiếng Tây-ban-nha không có nhiều dấu như tiếng Việt. Ngoài dấu [~] lúc nào cũng đi theo chữ ñ và dấu [^..] nằm trên chữ ü (khi cần đọc âm [w] sau âm [g], ví dụ, cigüeña), còn lại một dấu duy nhất là dấu sắc như trong chính tả tiếng Việt (gọi là el acento escrito hay la tilde trong tiếng Tây-ban-nha). Kể như trong phần lớn các trường hợp chúng ta chỉ cần quan tâm đến một dấu mà thôi. Tuy nhiên, chỉ với cách dùng của một dấu đó thôi mà chúng ta cũng đủ nhức đầu rồi, phải không các bạn? Nếu chỉ cần dùng tiếng Tây-ban-nha để tiếp xúc thì không kể, còn nếu bạn là sinh viên hay nhân viên văn phòng có nhu cầu viết tiếng Tây-ban-nha, việc sử dụng dấu rất cần thiết. Ngay cả lúc đọc, dấu sắc cũng giúp chúng ta phân biệt ý nghĩa khác nhau của rất nhiều từ ngữ.

MỘT VÀI ĐIỂM CHÍNH TẢ CẦN LƯU Ý TRONG TIẾNG TÂY-BAN-NHA

     

          Về mặt chính tả, năm chữ nguyên âm trong tiếng Tây-ban-nha là A, E, I, O, U chia thành hai nhóm: Nhóm thứ nhất là A, O, U, còn nhóm thứ hai là E, I. Một số chữ phụ âm khi kết hợp với các nguyên âm trong nhóm thứ nhất biểu hiện một cách phát âm, còn nếu kết hợp với các nguyên âm trong nhóm thứ hai thì lại biểu hiện một cách phát âm khác. Từ hiện tượng này, có khi cùng một cách phát âm mà chúng ta thấy có hai dạng chính tả khác nhau. Những trường hợp như vậy sẽ được trình bày dưới đây.

CHÍNH TẢ VÀ HIỆN TƯỢNG BIẾN ÂM TRONG MỘT SỐ PHƯƠNG NGỮ TÂY-BAN-NHA

Trên nguyên tắc, chuyện phát âm và chính tả không phải là chuyện cái vòng lẩn quẩn như quả trứng và con gà, cái nào có trước. Âm thanh trong một ngôn ngữ (một hiện tượng tự nhiên) phải có trước chính tả, vốn là một phát minh sau này của con người. Thế nhưng chúng ta cũng phải công nhận một hiện tượng tự nhiên khác: Đó là khi một ngôn ngữ lan truyền từ nơi này sang nơi khác, nhiều cách phát âm bị thay đổi, trong khi chính tả của thứ tiếng đó vẫn không đổi thay. Như vậy trong những trường hợp này, có vẻ như phát âm đã đi trước chính tả một bước rồi, phải không các bạn? Chẳng riêng gì trong tiếng Tây-ban-nha mà trong mọi thứ tiếng trên thế giới, mối liên quan giữa phát âm và chính tả vẫn luôn có những vấn đề như thế.

NHỮNG KHUYNH HƯỚNG DÙNG ĐẠI DANH TỪ NHÂN XƯNG CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG NGỮ TRONG TIẾNG TÂY-BAN-NHA

Các bạn có dịp tiếp xúc với những người nói tiếng Tây-Ban-Nha từ nhiều nước khác nhau, hay từng du học ở những nước đó, chắc đã quan sát được cách họ dùng đại danh từ nhân xưng (pronombres personales) khác nhau, khác với những gì chúng ta học một cách chính thống trong sách vở ở học đường. Khuynh hướng dùng đại danh từ khác nhau, nghe có vẻ dài dòng trong tiếng Việt, thật ra rất ngắn gọn trong tiếng Tây-ban-nha: El pronombrismo. Định nghĩa chính xác về khái niệm này là Khuynh hướng dùng những dạng khác nhau của đại danh từ làm túc từ ở ngôi thứ ba số ít và số nhiều trong những địa phương ngữ Tây-Ban-Nha.

NGUYÊN ÂM & KẾT CẤU

NGUYÊN ÂM (VOCALES)

           

Tiếng Tây-ban-nha có năm nguyên âm a, e, i, o, u. Trong đó, a, i và u đọc y như trong tiếng Việt. Còn e  đọc như [ê] và o đọc như [ô] trong tiếng Việt trong các vần “mở” (sílabas abiertas - vần không có phụ âm ở sau): me, te, le, que, bebe,  de, se, v.v. no, lo, coco, foto, v.v. — e đọc y như [e] trong tiếng Việt trong các vần “khép” (sílabas cerradas - vần có phụ âm ở sau): mes, ser, den, del, vez, v.v. Trường hợp của o trong vần khép thì có hơi rắc rối một chút: o đọc như [ô] trong những vần khép như con, sol, dos, reloj, arroz, v.v. trừ khi vần khép đó chấm dứt bằng âm [r] thì lại đọc như [o]: sorpresa, por, amor, rencor, norte, v.v.

LAS PALABRAS "QUÉ" Y "QUE"

                                                                         

          Các bạn đang học tiếng Tây-ban-nha hẳn biết sự quan trọng của dấu sắc dùng với các từ ngữ. Dấu sắc này có thể giúp phân biệt được cách phát âm (vần mang dấu sắc được đọc nhấn mạnh, ví dụ continúo ‘tôi đang tiếp tục’ và continuó “anh ấy đã tiếp tục”), ý nghĩa (sí “vâng, dạ” và si “nếu”) hay từ loại (dónde là trạng từ nghi vấn—adverbio interrogativo, còn donde là trạng từ liên hệ—adverbio relativo). Hai trong những chữ đầu tiên mà chúng ta học từ những ngày mới làm quen với tiếng Tây-ban-nha là qué và que. Trước hết, chữ qué mang dấu sắc nên luôn luôn đọc nhấn mạnh hơn là chữ que, không có dấu. Nói là hai chứ thực ra nhiều hơn thế nữa. Xin mời các bạn cùng xem qua những loại qué và que sau đây.

PHÂN BIỆT TÚC TỪ TRỰC TIẾP VÀ TÚC TỪ GIÁN TIẾP

Để trả lời câu hỏi của bạn Ducloi Nguyen: “Em muốn hỏi đến phần tân ngữ trực tiếp và gián tiếp  (complemento directo e indirecto) cách phân biệt cái nào là CD và CI trong một câu ạ”.

            Một số động từ trong tiếng Tây-ban-nha có thể đòi hỏi cả hai loại túc từ: Túc từ trực tiếp (complemento directo) và túc từ gián tiếp (complemento indirecto). Những động từ này có tên văn phạm là verbos ditransitivos, hay trong tiếng Việt có thể tạm gọi là động từ có hai túc từ. Muốn phân biệt hai loại túc từ này, trước hết chúng ta cần nhớ rằng các túc từ có thể ở dạng danh từ (sustantivos) hay đại danh từ (pronombres).

ĐẠI DANH TỪ "SE"

          

            Một trong những đại danh từ thường dùng nhất trong tiếng Tây-ban-nha chính là đại danh từ SE. Nếu có ai hỏi các bạn SE là loại đại danh từ gì thì các bạn chớ có vội trả lời nhé, vì các nhà văn phạm có thể phân loại chi tiết đến 11 loại SE khác nhau đấy! Dưới đây là các loại SE cùng những ví dụ kèm theo.

¿POR o PARA?

Viết theo yêu cầu của bạn Ducloi Nguyen

            Trong các giới từ của tiếng Tây-ban-nha, POR và PARA là có vẻ rắc rối nhất. Cách dùng của hai chữ này thật là thiên hình vạn trạng. Bài dưới đây chỉ có thể cố gắng trình bày những trường hợp chính, thông thường và quan trọng nhất.

VERBOS DE ZAPATO - ĐỘNG TỪ "GIÀY"

          Động từ tiếng Tây-ban-nha có một nhóm được gọi tên nôm na là “động từ giày” (‘verbos de zapato’) để chỉ những động từ thay đổi ngữ căn (hay ‘gốc’, tiếng Tây-ban-nha là ‘raíz’) trong một số dạng. Ví dụ như động từ pensar (‘suy nghĩ’) khi chia với ngôi thứ nhất số ít ở thì hiện tại chỉ định cách sẽ trở thành yo pienso. Để ý, chúng ta sẽ thấy nguyên âm E trong gốc của động từ nguyên mẫu đã trở thành nhị trùng âm IE trong dạng chia ở trên. Để tìm hiểu về loại động từ này, chúng ta sẽ dùng kiểu Hỏi-Đáp cho dễ nhớ như sau: